In de provincie Utrecht komt steeds meer zicht op waar vervuiling met PFAS zich bevindt. Grote PFAS producenten die door lozingen het milieu vervuilen zijn in Utrecht niet te vinden, toch is een groot deel van de provincie licht verontreinigd. Via de wind, neerslag of bij de afvalverwerking komen de stoffen in ons leefmilieu. Provinciale Staten hebben gevraagd om een overzicht van de problematiek in Utrecht.
De provincie Utrecht doet verschillende onderzoeken naar verontreiniging door PFAS. Enkele jaren geleden kwam PFAS voor het eerst in het nieuws en sindsdien is het niet stil rond de stoffen. Steeds meer metingen laten zien hoe wijdverspreid dit probleem over de hele wereld is. PFAS is in Utrecht aanwezig in oppervlaktewater, grondwater en de bodem. Vaak is het zo dat er geen directe vervuiler is aan te wijzen, de stoffen komen via de regen en wind in de omgeving terecht. De gemeten gehalten zijn over het algemeen laag en vergelijkbaar met de rest van Nederland.
Samen met de andere provincies lobbyt Utrecht voor een verbod op het gebruik van PFAS in de Europese Unie. Daarnaast zijn strengere regels voor bedrijven in Nederland nodig. Gedeputeerde Water en Bodem Has Bakker: “Dat is voor een nieuw kabinet echt laaghangend fruit. Bedrijven zijn nu niet verplicht om zeer zorgwekkende stoffen, waaronder ook PFAS, bij te houden. Wij dringen er al langer bij het Rijk op aan om de milieuwetgeving hierop aan te scherpen. Want ook afvalverwerkers hebben zonder die informatie nauwelijks mogelijkheden om de bron van zorgwekkende stoffen vast te stellen of te minimaliseren.”
Wat zijn PFAS
PFAS is een afkorting van Per- of poly-fluoralkyl stoffen. Circa 6.000 verschillende stoffen vallen onder de noemer PFAS waarvan PFOS, PFOA en GenX de bekendste zijn. Door de eigenschappen zijn PFAS sinds de jaren ‘50 van de vorige eeuw zeer geliefd bij de chemische industrie. Ze zijn water-, vet- en vuilafstotend, brandwerend en bijna onverwoestbaar. Handige eigenschappen voor veel producten en industrieën. Je vindt PFAS dan ook in verf, blusschuim, cosmetica en de textielindustrie.
Maar er kleven ook nadelen aan, PFAS worden ‘forever chemicals’ genoemd. Eenmaal in het milieu aanwezig breken ze niet of nauwelijks af, hopen ze zich op en worden ze een steeds groter probleem omdat het giftige stoffen zijn die in hoge concentraties de gezondheid kunnen aantasten. Mensen kunnen PFAS op verschillende manieren binnenkrijgen. Bijvoorbeeld via voedsel en drinkwater, huisstof, lucht en via contact met materialen waarin ze zijn verwerkt. Het is vrijwel onmogelijk om er niet mee in aanraking te komen.
Grotere vervuilingen en nader onderzoek
De provincie doet samen met partners uitgebreid onderzoek naar PFAS. Ook brengen we zogenaamde PFAS-aandachtslocaties in kaart. Dat zijn plekken waar in het verleden bijvoorbeeld afvalstromen zijn verwerkt of waar brandweeroefeningen zijn geweest. Dat was bijvoorbeeld de oorzaak van de verontreiniging bij de voormalige vliegbasis Soesterberg. Inmiddels is een vaststellingsovereenkomst voor die sanering getekend en er komt een PFAS-kennisprogramma dat de provincie Utrecht samen met het Rijk gaat opzetten.
De afgelopen maanden zijn ook andere verontreinigingen aangetroffen. Dicht bij de drinkwaterwinning Soestduinen is een verontreiniging aangetroffen. Op dit moment is er geen acuut gevaar voor mensen of dieren. Aanvullend onderzoek moet meer duidelijkheid geven over de omvang van de vervuiling. Bij een rioolwaterzuivering in Amersfoort wordt PFAS gemeten, waar deze vervuiling vandaan komt wordt ook nader onderzocht. Ook de bodem van de Eem laat vervuiling zien. Stoffen die zich in het oppervlaktewater bevinden binden zich aan slibdeeltjes die vervolgens weer bezinken op de waterbodem. Het zuidwesten van Utrecht is door de neerslag van uitstoot door Chemours licht verontreinigd. Gevaar voor de gezondheid is er niet. Voor grondverzet binnen deze regio betekent dit dat de grond eerst gekeurd moet worden voordat hergebruik mogelijk is.
Meer zicht en meer actie
Gedeputeerde Has Bakker: “Hoe meer we door dit soort onderzoeken weten, hoe meer vaart we wat mij betreft moeten maken met het stoppen met deze stoffen. Het blijft anders dweilen met de kraan open. Hoewel we ook in Utrecht kleine maar ook enkele grotere vervuilingen zien is er geen direct gevaar. Alleen, ze heten niet voor niets ‘forever chemicals’. We raken ze niet meer kwijt. We moeten er voor onze gezondheid en die van onze omgeving voor zorgen dat er zo min mogelijk bijkomt.”
De provincie Utrecht blijft onderzoek naar PFAS uitvoeren en de verontreinigde locaties monitoren. Ondertussen zitten ook anderen niet stil. De Unie van Waterschappen is bezig met een plan van aanpak om zwemwater te kunnen monitoren. Ook komt het RIVM met een nieuwe beoordelingssystematiek voor zwemwater. Indien er gezondheidsrisico's zijn zorgt de provincie Utrecht ervoor dat er maatregelen worden genomen.